“In beeld brengen en woorden geven aan wat (voor) waar genomen wil worden zodat er (weer) beweging mogelijk wordt; daar zet ik professionals graag toe aan.”
Vanuit Buro AanZet wordt gewerkt vanuit een systemisch antropologische benadering waarbij het herwaarderen (in de zorgsector) van de impliciete kennis die professionals hebben van groot belang is om bij te dragen aan (zelf)heling. In de interactie tussen professionals herken je de cultuur in een organisatie. En dat is in een gezin of familie niet anders. Het ‘voelt’ overal net anders. Dat kan je niet beetpakken, maar het is wel ergens in die interactie dat cultuur vorm krijgt en ook voortdurend in beweging is. Daarom is het cruciaal voor alle professionals (ook buiten de zorgsector) om hun waarnemingsvermogen serieus te nemen.
Een voorbeeld uit een zorgorganisatie: De kwaliteit van de interacties tussen teamleden bepaalt mede de bejegening naar hun cliënten en ook hun eigen werkplezier hangt er mee samen. Dat vertelt iets over de cultuur ook al is dat misschien niet tastbaar. Het is wel voelbaar. Denk bijvoorbeeld aan dat je immers kunt waarnemen of er gespannen of ontspannen wordt samengewerkt.
Een systemisch onderzoek is behulpzaam om zicht te krijgen op bestaande dynamieken in een organisatie-systeem of in een familie. De oorsprong en geschiedenis van een organisatie werken door in de vitaliteit en mogelijkheden van vandaag. Een cultuuranalyse helpt om scherp te krijgen wat goed werkt en waar mogelijk minder werkzame patronen zitten waar medewerkers in een organisatie tegen aan lopen in het werk en waar klanten, cliënten of andere belanghebbenden mee van doen krijgen.
Ook in een familie is voelbaar welke (onderliggende) dynamieken er meespelen. In mijn werkzaamheden met individuele professionals onderzoek ik samen met de coachee/vraagsteller op welke wijze iemand loyaal is aan de familiecultuur en waar de vrije ruimte zit gericht op het eigen geluk.
Waarom er dynamieken en gedragspatronen zijn? Omdat er ooit een goede reden(en) was voor het ontstaan ervan. Het loste ongetwijfeld indertijd iets op. Iets wat men – in de huidige organisatie-cultuur (of in de familie) op dit moment misschien juist lastig vindt. Een dergelijke verkenning van wat zich voordoet in het hier en nu is meestal snel waar te nemen in de interactie (met een individu of een team).
Waarom doen we dat meestal niet? We zijn geneigd in te zoomen op het probleem zelf en dat (cerebraal) te analyseren en te focussen op de symptomen. Daarmee schieten we in de neiging om vooral snel op de lossen en bijvoorbeeld naar het gedrag van een medewerker of een cliënt te kijken. Vaak maken we het daarmee onnodig persoonlijk. Meestal is gedrag niet zomaar te veranderen want dan had iemand dat allang gedaan. Regelmatig is er in het ‘grotere systeem’ iets dat nog om aandacht vraagt; dat geldt in organisaties en ook in families. Lastig gedrag van kinderen is meestal een uiting van iets in het familie-systeem dat ongezien is gebleven. Zelfs een ziekte, klacht of symptoom waar iemand mee rondloopt, vertolkt regelmatig een stagnatie van levensenergie doordat er iets of iemand is buitengesloten. Daarom stel ik liever de vraag: Waar is dit symptoom (en/of gedrag van medewerkers of andere betrokkenen) een oplossing voor (geweest)?
Er is wat er is
Door als organisatie (en/of team of samenwerkingsverband) even te vertragen kan er in een cultuur/systeem weer ruimte ontstaan voor verandering en kan er weer flow komen in een organisatie-systeem. Dat geldt ook voor situaties waarin de hulp/zorgverlening door professionals richting bijvoorbeeld een patiënt of bewoner lijkt te zijn vastgelopen.
Door vanuit waarnemingen te ‘openen’ kan een systeem het ‘gevoelde’ gedoe en geworstel achter zich laten. Vaak gaat daar onbewust veel tijd in zitten. En die tijd en energie wordt niet besteedt aan doelen behalen of de klanten/doelgroep of andere belanghebbenden bedienen. Of om het potentieel van medewerkers optimaal te benutten. Door even stil(ler) te staan met een team en te her-inneren en erkennen wat er zoal ‘is’ en welk doel het dient/diende, kunnen we daarna letterlijk en figuurlijk weer vooruit komen. Bijvoorbeeld een proces van digitalisering omarmen na een periode van weerstand. Of weer meer eigenaarschap ervaren en verantwoordelijkheid pakken doordat een team gaat zien waardoor die capaciteiten ooit (onbewust) zijn beknot. Of het verklaart waardoor een Raad van Toezicht/Commissarissen zo dicht op de bal speelt, of het vakmanschap van medewerkers maar niet op niveau komt. Erkennen wat er ‘is’ werkt helend en is daarmee van waarde in iedere organisatiecultuur.
Kom je een keer meedoen in het najaar van 2024 of het voorjaar van 2025 aan de Leerwerkplaats Systemisch Onderzoeken? Klik voor data en info op de de volgende link: Leerwerkplaats Systemisch Onderzoeken data 2024:2025
Ontrafelen
Het gehele systeem van een organisatie of familie in beeld brengen, helpt om duiding te geven aan de oorsprong van de huidige uitdagingen. Daartoe werk ik zowel met teams als ook met losse individuen die een persoonlijke hulp/leervraag hebben. Veel werkgerelateerde strubbelingen van professionals kennen hun oorsprong in het familie-systeem. We lopen ‘vast’ als dat op de werkplek getriggerd wordt. Iedere organisatie heeft zo haar eigen dynamieken en patronen waar de professionals in die organisatie mee worstelen.
Systemisch ontrafelen is behulpzaam om weer ruimte te scheppen en het werk/levensplezier te verhogen.
Door uit te zoomen en al onze waarnemingen serieus te nemen kan het potentieel van een professional, team en organisatie tot bloei komen. Die schat ontsluiten is waar Buro AanZet graag toe aanzet. Ik werk veel in de zorgsector en ga er vanuit dat iedere professional ertoe bedraad is om zijn/haar eigen waarnemingen voor waar te nemen. Van daaruit is het mogelijk om beweging te brengen in vastzittende situaties. Of dat nou gaat over een uitdaging in de samenwerking in het eigen team; óf over lastige interactie met bijvoorbeeld het familielid van een bewoner waar men zorg voor draagt.
Wat werkt?
Het draait bij Buro AanZet om ieders blik te verruimen en professionals te leren kijken naar patronen en dynamieken waar te nemen. En dat kan zonder te psychologiseren of het onnodig persoonlijk te maken.
We verkennen een voorliggend vraagstuk gezamenlijk door onszelf er aan bloot te stellen. Alles wat waarneembaar is, doet er toe; van woorden, gebaren en gedragsuitingen tot aan de eigen lichamelijke sensaties in de interactie. Ook er even boven hangen, gedrag spiegelen en duiden wat er zoal gebeurt kan zinvol zijn. Zo worden onbewuste gedragspatronen en mechanismen snel zichtbaar.
Anke werkt volgens de principes van fenomenologisch actie-onderzoek en ze betrekt de betrokken professionals en bijvoorbeeld de cliënt of patiënt (en familieleden) ook bij het ontrafelen. Ze leert haar opdrachtgevers systemisch te kijken en luisteren (tbv analyse bouwen) om vervolgens met passende interventies reflectie en beweging op gang te brengen (concreet handelen en veranderen) ten behoeve van nieuwe, werkbare patronen. Uiteraard met oog voor de stem en waarneming van alle betrokkenen want dat zorgt voor een duurzame beweging/verandering .
Hoe ik te werk ga
Als organisatie-antropoloog (afgestudeerd in 1998 als medisch antropoloog) maak ik gebruik van alle facetten van mijn waarnemingsvermogen en ‘doe’ ik aan participerende observatie. Ik ervaar en neem waar wat er te horen, voelen en zien is. Zo krijg ik een ‘insiders view’ op wat er leeft; vanuit de beleving van de direct betrokkenen. Vervolgens traceer ik (als outsider) welke gedragspatronen in een organisatie en haar teams/afdelingen veelvuldig voorkomen. Gedragspatronen hebben altijd een functie; ze zijn ergens goed voor. Ooit zijn patronen begonnen om iets op te lossen. Die constatering is essentieel voor hoe ik kijk:
In het (h)erkennen van patronen zit gelukkig ook de opening naar verandering. Ieder cultuuronderzoek bevat het spiegelen van bevindingen en het ‘duiden’ van de betekenis. Daar begeleid en adviseer ik teams en leidinggevenden bij. Dat doe ik geheel op maat en altijd onderzoekend en inspelend op de vraag.
Ik beschouw ieder organisatie als een levend systeem vergelijkbaar met een vitale boom (zie beeld hieronder) met drie cruciale mechanismen.
1) Voor ieder systeem is het van belang dat er een balans is tussen geven en nemen.
2) Er is een heldere ordening nodig in leidende principes, maar ook in bijvoorbeeld rollen/functies.
3) Daarnaast is binding van belang: dat gaat over het feit dat je als medewerker er bij hoort; er is voor iedereen een heldere plek in de organisatie.
Als deze mechanismen verstoort raken dan ontstaan er symptomen/ gedragingen (bijv. roddelen, ja-zeggen en nee-doen, stijgend ziekte-verzuim of hoog verloop, etcetera). Dat zijn onbewuste gedragspatronen die de oorzaak van de verstoring in het systeem helaas niet oplossen. Als je als individu of groep de symptomen en onbewuste patronen kan (h)erkennen en benoemen, en je weet wat ieder ’taaksysteem’ nodig heeft om vitaal te blijven, kan je vervolgens (vanuit gezamenlijke bewustwording) kiezen voor ander gedrag.
Dat is waar cultuurverandering begint en vernieuwing in een organisatie-systeem mogelijk wordt.
Op grond van een systemische aanpak besteed ik altijd aandacht aan uitzoomen door de ontstaansgeschiedenis en het bestaansrecht van een team of organisatie te includeren en omarmen. Daar is het ooit begonnen (oorsprong) en weten wat markante gebeurtenissen en voorvallen zijn is essentieel. Die horen voor altijd bij de geschiedenis en maken het verhaal van een organisatie compleet; ze horen er bij. En buitensluiten is schadelijk. Voor iedereen. Het is onderdeel van het fundament; de wortels en alles wat bij de historie hoort doet er toe. Dat is de basis voor zowel het voortbestaan van een systeem als voor de toestemming om de nodige beweging/verandering te initiëren. Zonder die erkenning is het lastig voor een organisatie-systeem om vitaal te blijven.
NB. Dit alles geldt overigens ook op persoonlijk niveau voor een familie-systeem.
Een vitaal organisatie-systeem is als een boom; Buro AanZet (Geïnspireerd op de boom van collega Siebke Kaat)
Beweging op maat
Ik zet aan tot beweging ‘op maat’ met als doel vitale organisaties waar de wijsheid en het potentieel van medewerkers optimaal wordt benut. Juist in deze (crisis)tijd vol mogelijkheden tot transformatie draait het om erkennen wat er daadwerkelijk ‘is’ en zichtbaar maken wat er toe doet in het licht van het bestaansrecht van een organisatie.
Als organisatie-antropoloog begeleid en adviseer ik bij veranderingsprocessen in uiteenlopende (vaak publieke) organisaties. Ik ga daarbij uit van het aanwezige vernieuwingspotentieel van professionals. Op lichtvoetige wijze weet ik voorbij de zichtbare groepsdynamiek zorgvuldig de cultuur te duiden en de onderliggende systeemdynamiek aan te raken. Vervolgens bouw ik (volledig op maat) met de aanwezigen aan een nieuw verhaal dat door de medewerkers zelf verspreidt en uitgevoerd kan worden.
Het is van belang dat professionals in een organisatie hun verhalen en ideeën met elkaar delen. We voelen ons als mens vaak weer opgeladen na een ‘goed’ gesprek. Als er -om allerlei redenen- niet geluisterd wordt of er niet kan worden gezegd wat er wel toe doet, ontstaat er ruis op de lijn. Dan blijft er veel potentieel onbenut en stagneert het (werk)plezier. Dat zorgt voor stilstand in plaats van vernieuwing, vooruitgang en een gevoel van zingeving. In iedere organisatie is een bepaalde (gespreks)cultuur aanwezig. Door daarop in te zoomen, vragen te stellen en ‘gedragspatronen’ bloot te leggen, lever ik een bijdrage aan verbetering en vernieuwing van werkprocessen. Gelijktijdig stijgt daarmee het werkplezier van medewerkers. Dat resulteert vervolgens ook in kwalitatief betere diensten of producten.
Bij mijn huidige opdrachtgevers begeleid ik bijvoorbeeld: processen naar zelforganisatie, ontwikkeltrajecten gericht op sociale innovatie, leerwerkplaatsen Leiderschapsontwikkeling, actie-onderzoek gericht op sociaal innoveren en digitalisering, begeleiding van fusies en facilitatie van dialogen. Ook begeleid ik op systemische wijze individuele professionals in het kader van verzuimpreventie. Waar nodig werk ik met opstellingen.
Samen met mijn opdrachtgevers ontwerp ik systemische interventies die recht doen aan alles wat getoond wil worden. Mijn jarenlange fascinatie voor de gesprekscultuur in organisaties zorgt voor een breed repertoire om gecompliceerde gesprekken en spannende dialogen te begeleiden. Vanuit mijn kunstenaarschap (ik ben keramist) geloof ik in het benutten van de verbeeldingskracht van mensen. Ik houd van ‘maken’ en integreer dat zowel letterlijk als figuurlijk in mijn werk met groepen medewerkers.
Ik begeleid graag (directie-)teams waar al van alles is geprobeerd; waar iets vast lijkt te zitten wat steeds maar weer de kop opsteekt. Ook ondersteun ik teams en directieleden die zichzelf willen uitdagen. Met mijn systemische aanpak wordt op zorgvuldige wijze cultuurverandering mogelijk.
Zin in een blog met een systemische anekdote? Klik dan op deze link: https://www.linkedin.com/pulse/wat-maakt-dat-dit-gedoe-blijft-bestaan-anke-tijtsma/